Ⅰ.Кіріспе

Кез-келген елдегі жағдайдың шынайы өлшемі – балаларға қаншалықты қамқорлық жасалуы, олардың денсаулығы мен қорғалуы, материалдық әл-ауқаты, білімі және әлеуметтенуі. 2022 жылы Халықаралық балаларды қорғау күніне орайластырылған сөзінде Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Ж.Тоқаев мемлекеттік саясаттың балалық шақты қолдауды басты назарда ұстайтынын атап өтті: «... әлемде балалардың бақыты мен күлкісінен маңызды ештеңе жоқ. Өскелең ұрпақтың жан-жақты дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау әрқашан біздің мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болды». Қазіргі уақытта кез-келген мемлекеттің даму деңгейінің негізгі көрсеткіші ретінде анықталған адамның әл-ауқаты, біздің республикамыздың ұлттық білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық бағдарына айналды. Қазақстанда балалардың хал-ахуал индексі сияқты ұлттық мониторингтік механизімін енгізу балалардың денсаулығы мен қорғалуының жай-күйі, олардың материалдық әл-ауқаты, білімі мен әлеуметтенуі туралы мемлекеттің қамқорлығының көрінісі болып табылады. Бала хал-ахуалының индексі өскелең ұрпақтың ең өткір мәселелерін анықтау және шешу, балаларды қорғау саласындағы ведомствоаралық үйлестіруді күшейту үшін қажет. Кедейшілік пен азғындық балалардың денсаулығын, олардың танымдық қабілеттерінің дамуын, мектептегі үлгерімін, өмірлік ұмтылыстарын, өзін-өзі бағалауын, құрдастарымен және отбасымен қарым-қатынасын нашарлатады, тәуелді мінез-құлық факторларын анықтайды, баланың болашағына көлеңке түсіреді. Психологтар мен мұғалімдер өскелең ұрпақтың инфантилизм сияқты ерекшеліктерін; эмоционалды байланыстардың болмауы және ақпараттың көптігі салдарынан жүйке жүйесі дамуындағы бұзылуларды; назардың жетіспеушілігі мен гиперактивтілікті аса алаңдаушылықпен атайды. Өз-өзіне қол жұмсауға әкелетін балалардың психоэмоционалды жағдайының бұзылуы; балаларға қатысты қылмыстар, физикалық және психологиялық зорлық-зомбылық (қорқыту, кибербуллинг және т.б.); балалар қылмысы; электрондық кеңістіктің теріс әсері (интернет, әлеуметтік желілер). Бүкіл әлемде ара-тұра орын алатын мазасыздыққа жауап ретінде қазіргі балаларға кез-келген стресстік жағдайда эмпатия, эмоционалды интеллект, есте сақтау қабілеті, сыни тұрғыдан ойлауы аса қажет. Баланың әл-ауқатының басты факторы тәрбиеленіп жатқан отбасының әл-ауқаты болып табылады. Осыған орай бүгінгі таңда әрбір қазақстандық отбасына өмір сүру сапасын арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау туралы мәселе күн тәртібіне орынды қойылды. Отбасы – бұл адамның бүкіл өмірлік циклімен бірге жүретін маңызды топ қана емес, сонымен бірге қоғам мен мемлекеттің тұрақты және орнықты дамуының негізі. Материалдық әл-ауқат қана емес, сонымен қатар адамның жеке бақыты көбінесе отбасындағы өмір сүру жағдайларына байланысты болмақ. Оның әл-ауқаты ұрпақтар арасындағы және отбасындағы қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты, демек, бұл - қоғам мен жалпы мемлекеттің әл-ауқаты. Отбасы бала тәрбиесінің басты факторы ретінде өскелең ұрпаққа толыққанды өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етуге арналған. Әр бала бақыт, махаббат пен түсіністік атмосферасында өсуі керек. Күрделі заманауи әлемде адамның өміршеңдігі әл-ауқаттың субъективті қабылдауына байланысты. Егер бала отбасында сүйіспеншілік пен қолдау көрмесе, онда ол эмоционалды күйзеліске ұшырайды, бұл агрессия, тежелу, қорқыныш, оқшаулану түрінде көрінеді. Зерттеушілердің пікірінше, бұл адам есейгенге дейін бірге жүреді. Егер, керісінше, ата-аналар баласына сүйіспеншілік пен қолдау көрсетсе, онда ол эмоционалды жайлылық күйіне ие болып: сенімділік пен белсенділік; өзін-өзі бағалау мен бақылау; жетістікке ұмтылу сияқты құзіреттіліктерді меңгереді. Қазақстандық отбасылардың көпшілігінің балаларды толыққанды тәрбиелеу мен дамыту, олардыңәл-ауқатын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдайлар жасаудағы мүмкіндіктері қандай? Өкінішке орай, зерттеулер қазақстандық қоғамда отбасы институттарының әлсіреп, ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық құндылықтар мен дәстүрлердің жоғалып бара жатқанын анықтап отыр. Дәстүрлі білім беру тәжірибесі әрдайым қоршаған әлемнің келбетін өзгертетін терең, сапалы өзгерістерге сәйкес келе бермейді. Адамдардың әлеуметтік жіктелуі күшейе түсті. Көптеген отбасылар үшін кедейліктен шығу қиынға айналды, өйткені табысы төмен және мүмкіндігі шектеулі отбасылардың балалары жақсы білім алуда, денсаулығын жақсартуда, жоғары жалақы алатын жұмысқа қол жеткізуде және т.б. әртүрлі қиындықтарға тап болады. Қазіргі ата-аналардың едәуір бөлігі, ең алдымен, өмір сүру, ақша табу мәселесімен айналысып, балаларымен араласуға жеткілікті уақыт бөлмейді, балалар ата-анамен ара-қатынастың жоғалуына байланысты өздерін жалғыз және психологиялық тұрғыдан дәрменсіз сезініп, кейде аға буындардан да жатсынатыны байқалады. Мамандар қазіргі отбасылардың көпшілігі қолайсыз психологиялық климатпен, қарым-қатынастың тұрақсыз түрімен, отбасылық мақсаттардың бағдарсыздығымен, өмірдің мәнін прагматикалық парадигмаға дейін төмендетумен сипатталады деп алаңдайды. Қолайсыз отбасылардың үлес салмағы өсуде. Отбасының қолайсыздық критерийлеріне мыналар жатады: асоциалды өмір салты; балалар мен ата-аналар арасындағы қатынастардың бұзылуы (қақтығыстар, зорлық-зомбылық, иеліктен шығару, немқұрайлылық және т.б.); ата-ана міндеттерін толық орындамау (баланы бетімен жіберу, қалыпты даму үшін қарапайым жағдайлардың болмауы, баланың мектепте бармауы және т.б.). Қазақстандық отбасыларға балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету мәселелерінде қалай көмектесуге болады? Мемлекет қабылдаған маңызды әлеуметтік-экономикалық шаралардан басқа, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу мен тәрбиелеуге қатысуын арттыру, отбасы мен мектептің өзара байланысын жақсарту қажет.

Ⅱ.Жауаптылар

«Ата-аналарды педагогикалық қолдау» орталығының жетекшісі, директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Карабалина Жанаргуль Куанышевна, «Даналық» мектебінің жетекшісі, директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Балтабаева Нұржанат Балтабайқызы, әлеуметтік педагог Тулешова Майра, мектеп психологтары Салықова Асел және Наурызова Айнұр, 1-11 сынып жетекшілері.

 

ІII. Aта-аналарды педагогикалық қолдау бағдарламасы 

 

Тақырыбы

Мазмұны

Мерзімі

1–4 CЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АТА-АНАЛАРЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ БАҒДАРЛАМАСЫ

1.

Отбасы – бақыт бесігі

 

Ата-ана өмірінің

 басты мақсаты

 бақытты адам

 тәрбиелеу

1.  Балалардың әл-ауқаты оның бақытты өмірінің негізі

2.  Ата-ананың баланың әл-ауқатына жауапкершілігі

3.  Кішкентай балалардың жас және әлеуметтік ерекшеліктері

4.  Отбасында жағымды психологиялық ахуал қалыптастыру: ата-ананың балаға назар аударуы, қолдау, позитивті қарым-қатынас, өзара түсіністік, сенімге құрылған қарым-қатынас

5.  Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарға негізделген отбасылық тәрбие әдістері

Қазан

2.

Білімдіге дүние

 жарық.

 

Таным қуанышы: баланың қызыға

 оқуына қалай

 көмектесеміз?

 

1.  Баланың жеке басын дамытудағы мектепке бейімделуінің маңызы

2.  Баланың танымдық қабілеттерінің даму деңгейін және мектепке бейімделуін диагностикалау

3.  Баланың есте сақтау қабілетін, зейінін, ойлауын және қарым-қатынас жасау дағдыларын ұлттық мәдениет негізінде дамыту әдістері

4.  Үй тапсырмасы: көмектесеміз бе әлде...

5.  Балалардың оқуға қызығушылығын арттыру үшін отбасы мен мектептің өзара әрекеті

Қараша

3.

Әрбір бала – жарық

 жұлдыз

 

Әр баланың

 ерекшелігін қалай ашамыз?

1.  Баланың ерік-жігері мен мінезін ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеу

2.  Баланың оқуына, мінез-құлқына және жасауына қарым-қатынас жасауына темпераменттің әсері. Ауру қалса да, әдет қалмайды.

3.  Баланың даралығын темпераментіне сәйкес қалай ашуға болады?

4.  Әр баланың бірегейлігін ашудағы отбасы мен мектептің өзара әрекеті.

Желтоқсан

4.

Баланы жастан...

Бала бойындағы

тапқырлық пен

 эрудицияны қалай

 дамытуға болады?

1.  Ойындар – баланы дамытудың негізгі құралы.

2.  Интеллектуалды ойындар және олардың бала бойындағы тапқырлық пен эрудицияны дамытуға әсері.

3.  Балалар мен ата-аналарға арналған ұлттық және отбасылық интеллектуалдық ойындар.

4.  Баланың тапқырлығы мен эрудициясын дамытуда отбасы мен мектептің өзара әрекеті.

Қаңтар

5.

Құмар ойындары – тәуелділік қақпаны

 

Балалардың компьютерлік ойындарға тәуелділігін қалай жеңуге болады?

1.  Компьютерлік ойындардың баланың психикасына әсері

2.  Интернетті пайдалану режимін сақтау

3.  Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен. Баланы ойынға тәуелділіктен қалай қорғауға болады?

4.  Компьютерлік ойындарға балама ретінде: спорт, белсенді ойындар, шығармашылық, оқу, серуендеу, театр және т.б.

Ақпан

6.

Сенім арту – жетістік кепілі

 

Қиын жағдайда

баланы қалай қолдау керек?

1.  Бала өміріндегі қиындықтар

2.  Агрессия, өтірік айту, ашулану және басқа қиын жағдайлардағы баланың сезімі. Әдепті бала –  арлы бала, әдепсіз бала – сорлы бала

3.  Қиын жағдайға қалған балаға түсіністікпен қарау

4.  Қиын жағдайға қалған баланы қолдаудың тиімді жолдары

5.  Жағдайды шешуде баланың күшті жақтарына сүйену

Наурыз

7.

Әкені көріп ұл өсер, шешені көріп қыз өсер

 

1.  Отбасында уақытты бірге өткізудің пайдасы.

2.  Ата-ананың күнделікті өмірде үлгі болатын маңызды қасиеттері.

3.  Балаға жақсы әдеттерді үйрету.

4.  Уәдесін орындау – ата-ананың ең басты қағидасы.

5.  Балапан ұядан не көрсе, ұшқанда соны іледі.

Сәуір

8.

Тәліммен өрілген біздің дәстүр

 

Дәстүрлер отбасылық әл ауқаттың негізі

ретінде

1.  Отбасылық дәстүрлердің өзектілігі. Отбасылық дәстүрлер – отбасындағы қарым-қатынасты нығайтудың, сенімнің, сүйіспеншіліктің көрінісі.

2.  Тәрбие тәлімнен. Тату үйдің тамағы тәтті. Отбасылық дәстүрлер мен хоббилердің отбасының бірлігіне ықпалы.

3.  Отбасылық дәстүрлерді әдетке айналдыру жолдарын үйрету: практикалық әдістер.

4.  Мектеп пен ата-аналардың отбасылық дәстүрлерді сақтаудағы өзара байланысы, өзара құрмет және жаңа дәстүрлер қалыптастыру

5.  Ұлттық дәстүрлер мен отбасылық дәстүрлердің сабақтастығы

Мамыр

 

5–9 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АТА-АНАЛАРЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ БАҒДАРЛАМАСЫ

 

 

1.

Баланың бас

 ұстазы – ата-ана

 

Позитивті тәрбие

1. Жасөспірімдердің жас және әлеуметтік ерекшеліктері.

2. Ата-ананың бала тәрбиелеудегі міндеті – қателіктерді, кемшіліктерді, ауытқуларды түзету емес, жасөспірімге оң әсер ету.

3. Позитивті ата-ананың ерекшеліктері: жағымсыз көңіл-күйден жағымды эмоциялардың басым болуы; жасөспірімнің бойындағы ізгі қасиеттерге назар аудару, күшті және жағымды мінез-құлық қасиеттерін дамыту.

4. Позитивті тәрбиенің принциптері мен ережелері. Позитивті тәрбиенің ұлттық бастаулары.

5. Ата-ананың позитивті тәрбие нәтижесіне қанағаттануы және психологиялық саулық.

Қазан

2.

Ақыл айтпа, жол көрсет

 

 

Жасөспірімнің бейімделуі

1. Жасөспірімнің физиологиялық (тұрғыда) бейімделуі, оның іс-әрекетін жақсарту жағдайлары. Ұлттық тамақтану мәдениеті – жасөспірімнің физиологиялық бейімделуінің мүмкіндігі.

2. Жасөспірімнің әлеуметтік-психологиялық бейімделуі: негізгі қиындықтар.

3. Өзіңді өзің сыйламасан, өзгеден сый дәметпе. Бейімделу процесіне жасөспірімнің өзін-өзі бағалауының әсері.

4. Жасөспірімнің отбасындағы қарым-қатынас дағдыларын дамыту.

5. Жасөспірімнің табысты әлеуметтенуіндегі отбасы мен мектептің өзара әрекеттесуі.

Қараша

3.                   

Балаға үйрету: ақылыңды мейірімге орап бер

 

 

1. Мүшел жас. Жасөспірімнің жастық дағдарыстары, олардың көріністерінен шығу жолдары.

2. Ата-аналар мен балалардың ортақ мүдделері – олардың өзара түсіністігінің негізі.

3. Жасөспіріммен қалай қарым-қатынас жасау керек, конструктивті келіссөздер.

4. Бір күндік ұрыстын қырық күндік қырсығы бар. Жанжал және оларды шешу жолдары.

5. Ата-ана мен бала арасындағы эмоционалдық байланысты сақтаудың шарты – кешіре білу.

Желтоқсан

4.                   

Бұлақ көрсең, көзін аш.

Тұлғаның бойындағы шығармашылықты дамыту

1. Отбасы жағдайында жасөспірімнің шығармашылық ойлауын дамыту әдістері.

2. Ертегі ойлап табуға үйрету.

3. Қазіргі отбасында балалар шығармашылығын дамытудағы ұлттық ойындардың маңызы.

4. Балалармен жүргізілетін шығармашылық әрекеттің тиімділігін арттыру.

5. Шығармашыл тұлғаны дамыту үшін отбасы мен мектептің өзара әрекеттесуі.

Қаңтар

5.                   

Ақпараттан ақ-қараны ажырату өнері.

 

Жасөспірімнің желідегі әрекеті

1. Интернет және жасөспірімнің желідегі әрекетінің формалары.

2. Жеткіншектердің интернетті пайдалануы: проблемалар, салдары және мүмкіндіктері.

3. Ата-ананың жасөспірімді кибербуллингтен және интернет кеңістігіндегі қауіпті көздерден қорғау алгоритмі.

4. «Болар елдің баласы бірін-бірі батыр дер...» Желідегі жасөспірімнің мінез-құлқына тәрбиенің әсері.

5. Жасөспірімнің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мектеп пен ата-ананың өзара әрекеті.

Ақпан

6.                   

«Әр нәрсенің өлшемі бар...»

 

«Қажеттілік» пен «қалау» арасындағы тепе-теңдікті қалай сақтауға болады

1.Жасөспірімнің қажеттіліктері мен қалаулары.

2. Жасөспірім бойындағы қиын мінез-құлықтың белгілері.

3. Жағымсыз эмоциялармен жұмыс істеу алгоритмі.

4. Ашу – дұшпан, ақыл – дос. Өзін-өзі реттеу жолдары.

5. Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу.

Наурыз

7.                   

Жасөспірімдермен қарым-қатынас құпиялары

 

1.Жасөспірімнің өміріндегі ең маңызды нәрсе – достық.

2. Қазіргі балалардың достығы. Жасөспірім субмәдениеттері.

3. Жасөспірімдер арасындағы қақтығыстар. Қорқыту. Әдепсіз өскен адамнан, тәртіппен өскен тал жақсы.

4. Ата-аналардың мінез-құлық стратегиялары.

5. «Қабылдау», «құрметтеу», «шынайылық» сияқты ұлттық құндылықтар – адамдар арасындағы жағымды қарым-қатынастың негізі.

Сәуір

8.                   

Отбасы құндылығы – сарқылмас қазына

 

Құндылықтар – отбасы бақытының негізі

1. Отбасылық құндылықтарды қолданудың өзектілігі.

2. «Көңіл кең болса, үйдің тарлығы білінбес»: Қонақжайлылық – отбасы құндылықтарының негізі.

3. «Мейірімді ата – Мейірімді бала». Ұлттық құндылықтарды отбасында қалыптастыру және сақтау жолдары.

4. Бабалар дәстүрі – ұрпаққа өсиеті – отбасының құндылығы ретінде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүрлерді талқылау және қолдану.

5. Жасөспірімдер арасында ұлттық құндылықтарды сақтауда мектеп пен ата-ананың өзара әрекетінің маңызы.

Мамыр

 

10–11 СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АТА-АНАЛАРЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ БАҒДАРЛАМАСЫ

 

 

1.                   

Боламын деген

 баланың бетін

 қақпа, белін бу...

 

1.    Жоғарғы сынып оқушыларының жас және әлеуметтік ерекшеліктері

2.    Позитивті ата-ана тәрбиесі – жоғары сынып оқушысының өз болашағын өз бетінше құруға қалауы мен қабілетін қолдау

3.    Тұлға дамуының негізі – өз бетінше әрекет ету

4.    Ұлттық этика негізінде заман талабына сай өзін-өзі тәрбиелеу әдістері

Қазан

2.                   

Көркем мінез – баға жетпес байлық

 

1.    Эмоционалды интеллект және оның адам өміріне әсері

2.    Эмоционалды интеллекттің құрылымдық компоненттері: өзін-өзі тану, өзін-өзі реттеу, эмпатия, қарым-қатынас жасау, (шешім қабылдау)

3.    Күйзеліс кезіндегі мінез-құлық алгоритмдері мен тиімді тәсілдер

4.    Өсіп келе жатқан балалармен қарым-қатынас мәдениеті

5.    Сезім көрінісіндегі ұлттық ерекшеліктер

Қараша

3.                   

Сен жанбасаң

 лапылдап... 

 

 

 

1.    Кәсіп – өзін-өзі жүзеге асырудың негізі

2.    Темперамент, қабілет, мінездің ерекшеліктерін ашу – өзін көрсетудің кілті

3.    Ұлы жол үйіңнің табалдырығынан басталады. Балаңызға мамандық пен кәсіп түрлерін таңдауда қалай көмектесуге болады

4.    Жоғары сынып оқушысының болашағын анықтауына кедергі болатын қиындықтар

5.    Бойыңдағы бейімділікті дәл табу – өмірдегі бақыт пен табыстың негізі

Желтоқсан

4.                   

Құмарлыққа бой алдыру тәуелділік құрдымы

 

 

1.    Тәуелділік түрлері (тамақ, алкоголь, есірткі, химиялық заттар, вейп, құмар ойындар және т.б.)

2.    Оқушы бойындағы тәуелділіктің белгілері

3.    Сынықтан өзгенің бәрі жұғады. Тәуелділіктің алдын алу шаралары

4.    Тәуелділіктің алдын алуда отбасы мен мектептің өзара әрекеттесуі

Қаңтар

5.                   

Жақсыдан қашпа, жаманға баспа...

 

1.    Жоғарғы сынып оқушыларыныңы интернет қауіпсіздігі

2.    Жоғарғы сынып оқушыларының ойынға тәуелділігін диагностикалау

3.    Жоғарғы сынып оқушыларының әлеуметтік желілер мен интернетке тәуелді мінез-құлқы

4.    Интернетке тәуелділіктің алдын алу шаралары

5.    Әлеуметтік желілер мен интернет кеңістігіне тәуелділіктің алдын алу бойынша отбасы мен мектептің өзара әрекеті

Ақпан

6.                   

Күйзелістен шығар жол

 

 

 

1.    Көңіл жақсы болғаны – өмір жақсы болғаны. Сіздің ресурстық жағдайыңызды қалай қолдауға болады. Стресстен арылу әдістері

2.    Эмоцияны бақылау – стрестен, күйзелістен шығудың жолы

3.    Агрессия, депрессия, суицидтік мінез-құлық және стресстің басқа да экстремалды көріністері

4.    Қателесу – тәжірибе жинауға мүмкіндік береді

5.    Баланың күйзеліске төзімділігін қамтамасыз етудегі мектеп пен отбасының өзара әрекеті

Наурыз

7.                   

Сүйіспеншілік – сыйластық кілті

 

1.    Махаббат – отбасындағы эмоционалды тепе-теңдіктің негізі.

2.    «Айналайын» ұғымы, отбасында балаға жан-жақты қолдау көрсету

3.    Эмоцияны білдірудегі шынайылық. Эмоционалды манипуляция.

4.    Жоғары сынып оқушысымен «арнайы» тақырыптарда қалай сөйлесуге болады

Сәуір

8.                   

Атадан өсиет, анадан қасиет

 

 

1.    Халық дәстүрі мен отбасы дәстүрінің байланысы. Ұрпақтар сабақтастығы алдыңғы ұрпақтан жастарға білім, құндылықтар, көзқарастар мен дәстүрлердің берілуі

2.    Ананың ізін қыз басар, атаның ізін ұл басар. Әке мен ананың отбасындағы рөлі

3.    Отбасы тәрбиесінде міндетті түрде ескерілетін мәселе – қазіргі балалардың даму ерекшеліктері

4.    Қазіргі құбылмалы қоғамда отбасылық дәстүрлерді сақтау

Мамыр